Indie należą do niewielkiej grupy państw, w których przetrwały dawne struktury religijne i społeczne. Utrzymywały się przez prawie 4000 lat pomimo licznych najazdów, głodu, prześladowań religijnych oraz innych klęsk. Niewątpliwie wraz z postępem technicznym następują tu pewne zmiany, jednakże wieś indyjska od setek lat wciąż jest taka sama. Religijne i społeczne instytucje Indii – elastyczne, a jednocześnie zachowawcze – zdołały oprzeć się wszelkim próbom zniszczenia i każdej zmianie. Nawet w tak nowoczesnych i rozwiniętych miastach, jak Mumbaj, Bangalur (Bangalore) czy Delhi to, co wydaje się być przejawem zmiany stylu życia, w rzeczywistości jest zewnętrzną otoczką, chroniącą owe zależności i zobowiązania, jakie wciąż wywierają wpływ na życie ludzi. Nie ma takiego drugiego państwa na świecie, w którym religia byłaby tak ściśle związana z życiem codziennym. Dlatego zrozumienie wielu tutejszych zjawisk może być niepojęte dla Europejczyka, wychowanego w tradycji liberalizmu, opartego na zwykłej logice. Takim ludziom „indyjska logika” może wydać się dziwna, zawiła oraz irytująca. Jednak w rzeczywistości łączy się ona z fascynującą, spójną, holistyczną kosmologią. Należy pamiętać, że Indie były miejscem narodzin dwóch największych (buddyzm i hinduizm) oraz jednej z najmniejszych (dźinizm) religii świata. Tutaj też znajdują swój azyl parsowie – nieliczni wyznawcy zoroastryzmu.
Nowoczesne państwo powstało nie tak dawno – wraz z wyzwoleniem się z kolonializmu. Nawet te najpotężniejsze dawne cywilizacje indyjskie nie obejmowały całego terytorium obecnej Republiki Indii, która nadal pozostaje krajem sprzeczności. Indie mają wiele twarzy. Niewątpliwie różnice etniczne i językowe oraz umiejscowienie ludności jest przeszkodą w kształtowaniu się świadomości narodowej obywateli Indii.
HISTORIA
Kultura doliny Indusu
Pierwsza większa cywilizacja indyjska powstała między 2500 a 1500 r. p.n.e. w dolinie Indusu, na terenie obecnego Pakistanu. Najbardziej rozwiniętymi ośrodkami były Mohendżo Daro i Harappa, odkryte w latach 20.XX w. Następne badania archeologiczne doprowadziły do odnalezienia pozostałości mniejszych miast, takich jak Lothal w pobliżu Ahmadabadu (Ah-medabad) na terenie Indii. Właśnie w tej wczesnej fazie rozwoju cywilizacji należy szukać początków hinduizmu. Społeczeństwem rządzili kapłani, którzy pośredniczyli w kontakcie z bóstwami, ustalali zasady funkcjonowania społeczności oraz decydowali o takich kwestiach, jak np. posiadanie ziemi. Na wielu terenach archeologicznych odkopano gliniane figurki kobiece dowodzące obecności kultu bogini matki (przedstawianej później jako Kali). Znaleziono też figurki mężczyzny o trzech twarzach, siedzącego w postawie jogina, w otoczeniu zwierząt wodnych i lądowych, będącego pierwowzorem Śiwy. Ważnym elementem fallicznego kultu tego bóstwa są slupy z czarnego marmuru oraz różne przedmioty o stożkowatym kształcie będące sformalizowanym wyobrażeniem fallusa. Już w tym okresie niektóre zwierzęta uznawano za święte (np. byka). Odwieczny lęk Hindusów przed zanieczyszczeniem oraz potrzeba rytualnych ablucji skłonił ich do budowania coraz to doskonalszych systemów irygacyjnych – jeden z nich znaleziono w Harappie. Istnieją też ślady świadczące o zorganizowanym gromadzeniu odpadków. Stosunkowo niewiele wiadomo o rozwoju i ostatecznym upadku tej cywilizacji. Nie udało się jeszcze odczytać pisma harappejskiego, wywodzącego się z symboli piktograficznych, które składało się z ponad 270 znaków. Kres tej rozwiniętej kulturze położyli Ariowie.
Pierwsze podboje oraz rozwój wierzeń religijnych
Ariowie przybyli z terenów środkowej Azji między 1500 a 1200 r. p.n.e. Szybko opanowali północne Indie aż po góry Windhja (Vindhya) i wyparli rdzenną ludność, Drawidów, na południe kraju. Najeźdźcy narzucili własne wierzenia, wśród których dominował kult bóstw ognia i wojny, rozpowszechnili hodowlę bydła oraz zwyczaj spożywania mięsa. Około VIII w. p.n.e. kapłani utwierdzili swą dominację, natomiast wiarę w bóstwa przyrody zastąpiła koncepcja uniwersalnej jedności bezosobowej zasady wszechświata (brahman) z najgłębszą istotą bytu ludzkiego (atman). W literaturze tego czasu zdarzenia te przedstawiano jako zwycięstwo Brah-my (stwórca) nad Indrą (początkowo bóg plonów i prawa, a później także burzy i wojny). Wierzono, że Indra prowadził tajemniczy, podwójny żywot, będąc przez jedną fazę księżyca kobietą, a przez następną – mężczyzną. W okresie od 2500 do ok. 500 r. p.n.e. powstawały Wedy (z sanskrytu „wiedza”, „święte pismo”), teksty święte, najstarsze księgi Indii, pisane w języku staroindyjskim, zwanym wedyjskim (z którego wywodzi się saitskryt), zawierające wierzenia Religijne, natchnione hymny święte, modły, formuły zaklęć magicznych i egzorcyzmów, opisy obyczajów, rytuałów i obrzędów, traktaty filozoficzne i teologiczne. Wedy tworzą cztery zbiory zwane sanhitami: Rigweda („wiedza hymnów”), Samaweda („wiedza śpiewów”), Jadżurweda („wiedza modlitw”), Alharwaweda („wiedza zaklęć magicznych”). Porządek społeczny, odzwierciedlający proces asymilacji Ariów i dominującą pozycję kapłanów, przyjął postać systemu kastowego, który przetrwał do dziś. Pomimo zabiegów ze strony władz sytuacja ludności znajdującej się na najniższych szczeblach drabiny społecznej jest nadal zła. Kontrolę nad przestrzeganiem ustalonego porządku zapewniały ścisłe zasady służące zachowaniu pozycji brah-minów (kapłanów). Istniało wiele tabu dotyczących małżeństwa, diety, podróżowania, sposobów jedzenia i picia oraz stosunków międzyludzkich. W obrębie tego systemu każda kasta miała własny, odróżniający ją od innych, zbiór zasad. Nieprzestrzeganie ich groziło wykluczeniem poza nawias społeczeństwa. Jednak kapłani nie byli w stanie narzucić swej władzy we wszystkich dziedzinach życia – np. pomimo szacunku dla zwierząt przetrwałą aryjska tradycja spożywania mięsa. Nastąpił nieformalny podział kraju na jedzących mięso w części północnej oraz wegetariańskie południe. Podczas gdy Ariowie umacniali swą władzę na północy, środkową część kraju dwukrotnie zaatakowali najeźdźcy z zachodu. Król perski Dariusz (521— 486 r. p.n.e.) zajął tylko Pendżab i Sind. W 326 r. p.n.e. Aleksander Wielki dotarł do rzeki Beas (Bias)- wschodniej granicy zdobytego wcześniej imperium Persów -ale jego wojska odmówiły marszu i plan podbicia Indii nie powiódł się. Trwałym śladem pobytu Aleksandra na wschodzie kraju był rozwój stylu gandharskiego w sztuce, głównie w rzeźbie, który łączył > wpływy helleńskie z elementami nowej wiary, jaką był wtedy buddyzm. Buddyzm i dźinizm pojawiły się ok. V w. p.n.e. i stanowiły poważne wyzwanie dla hinduizmu. Ich atrakcyjność polegała na odrzuceniu przesłania zawartego w Wedach oraz systemu kastowego. Jednak dźinizm, w przeciwieństwie do buddyzmu, nigdy nie wyrzekł się swego dawnego dziedzictwa i nie znalazł wyznawców poza granicami Indii. Buddyzm w znacznym stopniu wpłynął na hinduizm, a po przyjęciu tej wiary przez Aśokę został uznany za religię państwową. Między III a IX w. p.n.e. miało miejsce odrodzenie hinduizmu. Opierało się ono na kulcie bóstw osobowych, jaki dziś reprezentują sekty czczące Ramę i Krysznę (jako awatary, czyli manifestacje, zstąpienia, Wisznu). Spowodowało to stopniowe zmniejszenie się popularności buddyzmu. Jednakże nie można pominąć znaczenia i wpływu, jaki wywarł największy nauczyciel duchowy w dziejach Indii, Budda. Został on nawet włączony do panteonu hinduistycznego jako jedna z awatar Wisznu. Jak widać, hinduizm wchłaniał obce, a nawet sprzeczne sobie elementy.